Wymiarowanie

Autor podstrony: Krzysztof Zajączkowski

Stronę tą wyświetlono już: 105754 razy

Podstawowe pojęcia

Sam rysunek techniczny nie wiele znaczy bez podania wymiarów długości liniowej bądź kątowej opisujących w jednoznaczny sposób narysowany obiekt. Często wymiarowanie umożliwia również zredukowanie potrzebnej liczby rzutów prostokątnych nawet do jednego rzutu. W końcu, wymiarowanie określa również w sposób bezpośredni lub pośredni pola tolerancji dla danego rodzaju wymiaru.

W wymiarowaniu stosuje się linie zwane wymiarowymi oraz pomocniczymi wymiarowymi. Przykład tych pierwszych jak i tych drugich można zobaczyć na poniższej ilustracji.

Opis podstawowych: <b>a)</b> odstępów i nazewnictwa linii stosowanych przy wymiarowaniu; <b>b)</b> wymiarów grotów i ich zamienników.
Rys. 1
Opis podstawowych: a) odstępów i nazewnictwa linii stosowanych przy wymiarowaniu; b) wymiarów grotów i ich zamienników.

W rysunku technicznym maszynowym wszystkie wymiary podane bez jednostek są wyrażone w mm, jeżeli jakiś wymiar operuje na innych jednostkach np. calach należy na jego końcu umieścić symbol oznaczający cale, czyli ''.

Rozmieszczenie tekstu wymiarowego

Istotne jest, aby tekst wymiarowy był rozmieszczany według ścisłych zasad, dzięki czemu rysunek staje się czytelniejszy. Przykład sposobu rozmieszczania wymiarów liniowych można zobaczyć na rysunku 2. Na tym samym rysunku widać, że dla obszarów zakreskowanych zawsze wymiar podaje się poziomo na linii odniesienia (jeżeli jest to konieczne).

Rozmieszczenie tekstu wymiarowego nad linią wymiarową dla wymiarów liniowych
Rys. 2
Ilustracja pokazująca sposób umieszczania tekstu wymiaru liniowego nad linią wymiarową również w przypadku obszaru zakreskowanego na linii odniesienia.

W przypadku wymiarów kątowych do dyspozycji są dwa warianty, pierwszy z liczbami pisanymi w kierunku linii wymiarowych, tak jak to widoczne jest na rysunku 3. Wyjątkiem jest tutaj oczywiście nanoszenie wymiaru kątowego w obszarze zakreskowanym, w takim przypadku wymiar pisze się poziomo z użyciem (jeżeli jest to konieczne) linii odniesienia.

Sposób rozmieszczania wymiarów kątowych nad linią wymiarową.
Rys. 3
Sposób rozmieszczania wymiarów kątowych nad linią wymiarową.

Drugi sposób widoczny jest na rysunku 4, gdzie wszystkie wymiary kątowe zapisane są poziomo, jedynie ich położenie nad lub pod linią wymiarową zależy od samego położenia mierzonej wielkości kątowej.

Rozmieszczenie poziome nad i pod linią wymiarową tekstu wymiarowego wielkości kątowej.
Rys. 4
Rozmieszczenie poziome nad i pod linią wymiarową tekstu wymiarowego wielkości kątowej.

W szczególnych przypadkach, gdy brakuje miejsca można korzystać z innych zakończeń w postaci linii ukośnej lub kropki, a tekst wymiarowy umieszczać nad linią odniesienia lub na przemiennie na różnych wysokościach nad linią wymiarową tak jak pokazane zostało to na rysunku 5.

Rys. 5
Przykłady rozmieszczenia tekstu wymiarowego: a) nad linią odniesienia; b) z przesunięciem.

Oznaczenia używane przy wymiarowaniu

Spis oznaczeń

W celu ułatwienia wymiarowania obiektów o pewnych charakterystycznych cechach geometrycznych w rysunku technicznym stosuje się pewne symbole dające jasno do zrozumienia, z jakim typem wymiaru ma się do czynienia.

Praktyczne przykłady

Zacznijmy od przykładu zastosowania symbolu długości łuku oznaczenie długości łuku oraz symbolu promienia R.

Przykład wymiarowania z użyciem symbolu długości łuku i symbolu promienia.
Rys. 6
Przykład wymiarowania z użyciem symbolu długości łuku i symbolu promienia.

Zastosowanie symbolu średnicy ϕ często umożliwia zredukowanie liczby niezbędnych rzutów do jednego, przykładem czego jest poniższy rysunek.

Metody wymiarowania obiektów obrotowych w: <b>a)</b> widoku; <b>b)</b> przekroju; <b>c)</b> półwidoku/półprzekroju; <b>d)</b> widoku z wyrwaniem cząstkowym.
Rys. 7
Metody wymiarowania obiektów obrotowych w: a) widoku; b) przekroju; c) półwidoku/półprzekroju; d) widoku z wyrwaniem cząstkowym.

Przykład zastosowania symbolu kulistości powierzchni S.

Wymiarowanie z zastosowaniem symbolu kulistości: <b>a)</b> z użyciem symbolu promienia <b>R</b>; <b>b)</b> z wykorzystaniem symbolu średnicy <b>ϕ</b>.
Rys. 8
Wymiarowanie z zastosowaniem symbolu kulistości: a) z użyciem symbolu promienia R; b) z wykorzystaniem symbolu średnicy ϕ.

Zastosowanie oznaczenia kwadratowej powierzchni płaskiej Symbol długości boku kwadratu umożliwia zredukowanie liczby potrzebnych rzutów do jednego. Na rysunku 9 przekreślony na czerwono został zbędny rzut w wersji b).

Przykład wymiarowania z zastosowaniem symbolu kwadratu w dwóch wersjach:  <b>a)</b> w widoku z góry; <b>b)</b> w widoku z boku.
Rys. 9
Przykład wymiarowania z zastosowaniem symbolu kwadratu w dwóch wersjach: a) w widoku z góry; b) w widoku z boku.

Przykłady zastosowania symbolu pochylenia powierzchni Symbol pochylenia powierzchni pokazany w dwóch wariantach został na poniższym rysunku. Zastosowany został tutaj również symbol długości/grubości × obiektu.

Przykład wymiarowania z zastosowaniem symbolu pochylenia powierzchni i długości/grubości obiektu wymiarowanego: <b>a)</b> wymiarowanie powierzchni jednostronnie pochylonej; <b>b)</b> wymiarowanie powierzchni dwustronnie pochylonej niesymetrycznie.
Rys. 10
Przykład wymiarowania z zastosowaniem symbolu pochylenia powierzchni i długości/grubości obiektu wymiarowanego: a) wymiarowanie powierzchni jednostronnie pochylonej; b) wymiarowanie powierzchni dwustronnie pochylonej niesymetrycznie.

Kolejny przykład zastosowania symbolu rozwinięcia Symbol długości rozwinięcia widoczny na poniższym rysunku w dwóch wariantach.

Zastosowanie symbolu rozwinięcia: <b>a)</b> z zarysem rozwinięcia obiektu; <b>b)</b> bez zarysu rozwinięcia obiektu.
Rys. 11
Zastosowanie symbolu rozwinięcia: a) z zarysem rozwinięcia obiektu; b) bez zarysu rozwinięcia obiektu.

Przykłady zastosowania symbolu n-kąta foremnego Symbol n kąta o parzystej liczbie boków.

Przykłady zastosowania symbolu <b>n-kąta</b> dla: <b>a</b>, <b>b</b> sześciokąta foremnego w dwóch ułożeniach; <b>c</b>, <b>d</b> ośmiokąta foremnego w dwóch ułożeniach; <b>1</b> w widoku z boku; <b>2</b> w zbędnym widoku z góry.
Rys. 12
Przykłady zastosowania symbolu n-kąta dla: a, b sześciokąta foremnego w dwóch ułożeniach; c, d ośmiokąta foremnego w dwóch ułożeniach; 1 w widoku z boku; 2 w zbędnym widoku z góry.

Przykłady zastosowania symbolu obrócenia widoku Symbol obrócenia.

Przykład rysunku z użyciem symbolu obrócenia widoku.
Rys. 13
Przykład rysunku z użyciem symbolu obrócenia widoku.

Przykłady wymiarowania elementów powtarzających się

Często dochodzi do sytuacji, że na danym rysunku w jednym widoku widoczne są elementy (najczęściej otwory), które charakteryzują się takimi samymi wymiarami. W takich sytuacjach, aby nie powtarzać kilkukrotnie wymiarowania dla każdego z tych elementów stosuje się jeden wymiar z oznaczeniem liczby elementów, których on dotyczy. Przykład dla otworów można zobaczyć na rysunku 14, gdzie zastosowane zostało oznaczenie 3×ϕ10.

Przykład wymiarowania powtarzających się otworów.
Rys. 14
Przykład wymiarowania powtarzających się otworów.

Istnieje również możliwość skrócenia samego rysunku z zastosowaniem jego urwania, tak jak zostało pokazane to poniżej.

Przykład wymiarowania powtarzających się otworów z urwaniem rysunku.
Rys. 15
Przykład wymiarowania powtarzających się otworów z urwaniem rysunku.

Również wymiarowanie powtarzających się kształtów np. zarysu przedmiotu można uprościć stosując sposób pokazany na poniższym rysunku.

Przykład wymiarowania powtarzających się kształtów
Rys. 16
Przykład wymiarowania powtarzających się kształtów

Wymiarowanie powierzchni stożkowych

Podstawowe dwa sposoby wymiarowania krótkich powierzchni stożkowych (fazki) pokazane zostały na poniższym rysunku. Pierwsza metoda zawiera informacje o długości fazki oraz kąta w zapisie jednego wymiaru 5×45°, drugi sposób te same informacje rozbija na dwa wymiary 5 i 45°. W celu zwiększenia czytelności rysunku technicznego zaleca się stosowanie tego pierwszego sposobu dla krótkich stożków.

Przykład dwóch wariantów wymiarowania krótkich powierzchni stożkowych.
Rys. 17
Przykład dwóch wariantów wymiarowania krótkich powierzchni stożkowych.

Istnieje tez bardziej uproszczony sposób oznaczenia, gdy fazka ma bardzo małe wymiary np. 0,5 [mm] co przy powiększeniu 1:1 nie jest możliwe do narysowania z zachowaniem czytelności wymiaru, wtedy rezygnuje się z rysowania fazki a jej wymiar oznacza się jak na poniższym rysunku.

Przykład wymiarowania bardzo małych fazek wraz z uproszczeniem rysunkowym.
Rys. 18
Przykład wymiarowania bardzo małych fazek wraz z uproszczeniem rysunkowym.

Długie stożki można wymiarować na trzy podstawowe sposoby, które pokazane zostały poniżej.

Trzy sposoby wymiarowania powierzchni stożkowych: <b>a)</b> za pomocą średnic i długości stożka; <b>b)</b> za pomocą średnicy, długości i kąta mierzonego względem linii równoległej do osi symetrii stożka; <b>c)</b> za pomocą średnicy, długości i kąta zawartego pomiędzy krawędziami płaszczyzny bocznej stożka.
Rys. 19
Trzy sposoby wymiarowania powierzchni stożkowych: a) za pomocą średnic i długości stożka; b) za pomocą średnicy, długości i kąta mierzonego względem linii równoległej do osi symetrii stożka; c) za pomocą średnicy, długości i kąta zawartego pomiędzy krawędziami płaszczyzny bocznej stożka.

Podstawowe zasady związane z wymiarowaniem według norm PN-82/N-01614 i PN-ISO 129:1996

  1. Łańcuch wymiarowy nie może być zamknięty (należy stosować wymiary domyślne);
    Rys. 20
    Przykład zamknięcia wymiarem zaznaczonym na czerwono łańcucha wymiarowego.
  2. Obowiązuje zasada nie powtarzania wymiarów;
  3. Wysokość liczb wymiarowych powinna być taka sama (wymiary elementów wąskich należy podawać na linii odniesienia tak jak pokazane zostało to na rysunku 5);
  4. Linią wymiarową nie może być oś symetrii ani krawędź przedmiotu;
  5. Bazą wymiarowa otworu jest jego oś;
  6. Przy wymiarowaniu obowiązuje zasada pomijania wymiarów oczywistych;
  7. Należy grupować wymiary charakterystyczne elementów w jednym miejscu;
  8. W przypadku gdy na przekroju trzeba umieścić wymiar nie rysuje się linii kreskowania w miejscu jego wpisywania;
  9. Linia wymiarowa nie może być przecięta przez inną linię wymiarową lub linię pomocniczą (wyjątek stanowią tutaj linie wymiarowe okręgów współosiowych jak mna rysunku 14;
  10. Pomocnicze linie wymiarowe należy rysować prostopadle do wymiaru, którego dotyczą, natomiast gdy zachodzi taka konieczność rysowania ich pod ukosem obie powinny być do siebie równoległe a wymiar zaznaczony linią cienką (w ten sposób na rysunku 10 a naniesiono wymiar 6 mm;
  11. Linia wymiarowa powinna być ciągła, nawet wtedy gdy element, którego dotyczy pokazano jako przerwany (skrócony) czego przykładem są rysunki 17 i 18;
  12. Wymiary pionowe należy zawsze umieszczać z lewej strony linii wymiarowej.